Macro outlook: de wereldorde wordt in ongekende snelheid omvergeworpen

Het is bijna onmogelijk om de ontwikkelingen voor het komende kwartaal te bespreken terwijl de oude wereldorde op de achtergrond omver wordt geworpen en een nieuwe vorm krijgt.

De grote vragen voor de lange termijn liggen op tafel, maar de antwoorden zijn allesbehalve duidelijk. Kan de kortzichtige onderhandelingsstijl van Trump, zelfs richting traditionele bondgenoten, samengaan met zijn ambities om de Amerikaanse industrie nieuw leven in te blazen, zonder daarbij de stabiliteit van de dollar en de Amerikaanse financieringsmarkten in gevaar te brengen? Kan Europa nog een rol van betekenis spelen, nu het vasthoudt aan internationale samenwerking en diplomatie? Tegelijkertijd worstelt het met vergrijzing, hoge overheidsuitgaven voor zorg, en een gebrek aan militaire slagkracht. En dan is er China. Het land kampt economisch met de gevolgen van twintig jaar overinvesteringen in fabrieken en vastgoed. Maar China is inmiddels militair én – vooral – industrieel zeer machtig geworden. De vraag is: hoe kan het land zichzelf opnieuw uitvinden en blijven groeien, nu de oude wereldorde verdwijnt die zijn exportgerichte groeimodel jarenlang heeft ondersteund?

Het is duidelijk dat we de antwoorden niet binnen een kwartaal, of zelfs een jaar, zullen vinden. Maar de eerste contouren van wat ons te wachten staat, worden nu al zichtbaar.

Amerikaans beleid onder Trump: alles, overal, tegelijk

De inzet is enorm nu de Verenigde Staten zich verder terugtrekken uit het handhaven van de oude wereldorde. Die oude orde draaide om een feitelijke Amerikaanse dominantie, verpakt als internationale samenwerking. De Amerikaanse dollar fungeerde daarbij als wereldwijde reservemunt en vormde de ruggengraat van internationale handel. Die centrale rol van de dollar hield de munt kunstmatig sterk, wat bijdroeg aan enorme handelstekorten en het geleidelijke verdwijnen van industrie en productie uit de VS. Doordat er steeds meer buitenlands kapitaal het land binnenstroomde, begon de economie zich steeds sterker te richten op financiële winst in plaats van op het maken van producten of het creëren van banen. Dit vergrootte de kloof tussen arm en rijk, met pijnlijke gevolgen voor de middenklasse en lagere inkomensgroepen. Het gevolg: de opkomst van populisme en uiteindelijk Trump.

In zijn eerste weken terug in het Witte Huis voert Trump in hoog tempo veranderingen door. Zijn team probeert de oude wereldorde volledig terug te draaien, terwijl het tegelijkertijd belooft de stabiliteit van de dollar en de Amerikaanse financieringsmarkt te behouden. Intussen heeft Trump de importtarieven op Chinese producten doelbewust flink verhoogd, wat erop wijst dat hij op termijn wil toewerken naar een volledige ontkoppeling van de Amerikaanse en Chinese economieën. Ook richting nauwe bondgenoten als Canada en Mexico dreigt hij met importtarieven. Deze dreigementen lijken vooral bedoeld om zowel binnenlandse als buitenlandse bedrijven onder druk te zetten om in de VS te investeren, eerder dan dat ze daadwerkelijk zullen leiden tot permanente handelsbeperkingen.

Voorbeelden blijven niet uit: zo kondigde Apple een investering van 500 miljard dollar aan in de VS (het bedrijf is verantwoordelijk voor een aanzienlijk deel van het Amerikaanse handelstekort met China), en besloot Honda een nieuwe fabriek te bouwen in de VS in plaats van in Mexico. Er lijkt ook een geopolitieke laag mee te spelen: mogelijk zal de VS eisen dat Canada en Mexico vergelijkbare handelsbarrières tegen China instellen. Doen ze dat niet, dan riskeren ze Amerikaanse importheffingen. Ook Europa ligt onder vuur, onder meer vanwege btw-structuren die Europese producten in eigen markt bevoordelen ten opzichte van Amerikaanse.

Naast importtarieven op goederen wordt er volop gespeculeerd over een mogelijk “Mar-a-Lago-akkoord”: een overeenkomst waarbij handelspartners van de VS in feite zouden moeten betalen voor toegang tot het dollarsysteem en het recht om dollarreserves op te bouwen. Zo’n akkoord zou de waarde van de dollar verlagen, Amerikaanse producten wereldwijd concurrerender maken en de VS helpen bij het herstructureren van zijn staatsschuld. De Britse econoom Gillian Tett omschreef het treffend: “Tarieven op goederen zouden slechts de voorbode kunnen zijn van tarieven op geld.”

Het gaat hier om een voorstel dat qua impact doet denken aan het historische Bretton Woods-akkoord: de afspraak uit 1944 waarbij de Amerikaanse dollar het middelpunt werd van het internationale financiële systeem. De grote vraag is of de VS zo’n ingrijpend plan daadwerkelijk kan uitvoeren. Eigenlijk wordt er gehoop dat de toegang tot de koopkracht van de Amerikaanse consument en het dollarsysteem zó waardevol wordt geacht, dat andere landen bereid zijn daar een veel hogere prijs voor te betalen. Of loopt het uit op een mislukking, met grote verstoringen op de financiële markten tot gevolg? Feit is dat Trumps confronterende stijl de wereldwijde aantrekkingskracht en het morele gezag van de VS snel ondermijnt, wat zijn plannen buiten Noord-Amerika ernstig in de weg kan staan.

Hoe dan ook: het is een uiterst risicovolle gok. In het komende kwartaal zal ook duidelijker worden of het beleid onder leiding van Musk en DOGE daadwerkelijk kan leiden tot minder overheidsuitgaven. Tegelijkertijd lijken een groeivertraging en zelfs een recessie tegen het einde van het jaar waarschijnlijk, of misschien zelfs al eerder. Dat komt door de bezuinigingen en een uitgeputte Amerikaanse consument. Het eerste Republikeinse begrotingsvoorstel, bedoeld om een ‘shutdown’ te voorkomen, wijst in elk geval niet op de bereidheid om echt pijnlijke besparingen door te voeren.

Kort samengevat: de Amerikaanse politieke cyclus is belangrijk om het beleid van de komende tijd te begrijpen. De Trump-regering lijkt er bewust voor te kiezen om de economische pijn vroeg te laten vallen, zodat Biden daarvoor verantwoordelijk wordt gehouden. Het idee is dat deregulering, belastingverlagingen en nieuwe investeringen als gevolg van importtarieven de economie tegen de tussentijdse verkiezingen van november 2026 weer op gang brengen.

De Amerikaanse dollar zal waarschijnlijk onder druk blijven staan. Dat komt niet alleen door tegenvallende economische cijfers en begrotingsproblemen, maar ook doordat de wereld haar overmatige blootstelling aan Amerikaanse aandelen geleidelijk probeert af te bouwen. Het risico op verdere zwakke prestaties van de Amerikaanse aandelenmarkten is reëel. Er zou zelfs sprake kunnen zijn van een bredere bearmarkt, gezien de uitzonderlijke concentratie binnen de huidige beursindexen. Een terugval in AI-gerelateerde investeringen vormt daarbij een extra bron van onzekerheid.

Europa: Trump draait zich om, Europa stapt naar voren

Met het loslaten van de militaire steun richting Europa zet Trump een schokgolf in gang die in heel Europa voelbaar is, ook al had het continent de bui sinds 5 november kunnen zien hangen. De VS lijkt bereid zijn samenwerking met Rusland te normaliseren, op voorwaarde dat Moskou instemt met een vredesakkoord dat opvallend gunstig uitvalt voor Rusland. Volgens sommigen is dit een poging om Rusland naar het westen gericht te houden. Hierbij is het doel om te voorkomen dat Rusland als een ondergeschikte partner van China komt te hangen. Dit wordt vaak vergeleken met de zogenaamde “reverse Nixon”, waarbij Nixon in de jaren zeventig toenadering zocht tot China om het los te weken van de Sovjet-Unie.

Zelfs het voortbestaan van de NAVO en het trans-Atlantische bondgenootschap lijkt onder druk te staan. Trump speculeert openlijk over het inlijven van Groenland en het mogelijk vertrek van de VS uit de NAVO als lidstaten hun defensie-uitgaven niet verhogen.

Deze onzekerheid heeft in Europa geleid tot een snelle reactie. EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen benadrukte dat de EU een ambitie handhaaft om “vrijheid, democratie en een op regels gebaseerde wereldorde” te bevorderen. In reactie op het veranderende Amerikaanse standpunt over Rusland en Oekraïne, werd tijdens een EU-top begin maart, waaraan ook het VK deelnam, al gesproken over de noodzaak van een nieuw Europees veiligheidsbeleid. Dit beleid zou niet langer uitgaan van Amerikaanse bescherming.

De meest opvallende wending komt uit Duitsland. Aankomend bondskanselier Friedrich Merz neemt afstand van het decennialange beleid van fiscale voorzichtigheid. Hij onderhandelt over een gigantisch infrastructuurfonds van 500 miljard euro (meer dan 11% van het bbp in 2024) en zoekt manieren om de zogenaamde “Schuldenrem” te omzeilen, zolang de extra uitgaven naar defensie gaan. Merz pleit er bovendien voor dat de EU haar ambities op het gebied van defensie opschroeft, nadat eerder al een Europees herbewapeningsplan van 150 miljard euro werd voorgesteld. Europese obligatierentes zijn fors gestegen, deels vanwege de omvang van deze investeringen, maar vooral als erkenning van de enorme koerswijziging van Duitsland.

Om deze nieuwe investeringen te financieren, zouden EU-lidstaten op termijn hun grote pensioenfondsen kunnen stimuleren of zelfs verplichten om een groter deel van hun vermogen in Europese obligaties en aandelen te beleggen. Dit zou niet alleen de euro versterken, maar ook de lange rentes stabieler houden — hoewel deze waarschijnlijk relatief hoog blijven.

Wat betekent dit voor Europa en de euro: Door de komende enorme fiscale uitbreiding in Europa en de factoren die de Amerikaanse dollar verzwakken, lijkt de EUR/USD dit jaar te stijgen naar 1,1500 en mogelijk zelfs 1,2000. Ook de EUR/GBP zou weer tussen de 0,8600 en 0,8800 kunnen bewegen, terwijl de EUR/CHF mogelijk pariteit en hogere niveaus kan bereiken. Europese lange rentes zullen naar verwachting stijgen, terwijl de ECB een relatief soepel beleid blijft voeren. Rentegevoelige sectoren zullen echter worden uitgedaagd door de hogere rentes, terwijl investeringen steeds meer verschuiven naar nationale defensie. Europese aandelen zouden beter kunnen presteren, vooral die met een focus op defensie en infrastructuur. Hoewel deze mogelijk op korte termijn wat hoog gewaardeerd zijn, wordt dit op de lange termijn als terecht beschouwd.

China’s nieuwe benadering: van handelsoverschot naar binnenlandse consumptie

In maart heeft China de jaarlijkse "two sessions" gehouden, een belangrijke bijeenkomst waarbij het Nationale Volkscongres (NPC) en de Chinese Politieke Consultatieve Conferentie (CPPCC) samenkomen om beleidskwesties te bespreken en nieuwe plannen aan te kondigen. Dit jaar werden nieuwe beleidsprioriteiten gepresenteerd die gericht zijn op het stimuleren van de binnenlandse consumptie. Dit is de eerste keer sinds Xi Jinping in 2012 aan de macht kwam dat het verhogen van particuliere consumptie specifiek als beleidsdoel wordt genoemd. Dit weerspiegelt de realiteit dat verdere groei niet langer kan komen van het vergroten van de al recordhoge handelsoverschotten met de rest van de wereld. Vooral nu de VS zich richt op herindustrialisatie en probeert binnenlandse investeringen aan te trekken om een deel van de industriële capaciteit terug te winnen die China sinds de devaluatie van zijn valuta in 1994 en de toetreding tot de WTO in 2001 heeft overgenomen.

Kort samengevat: China reageert voorlopig vooral geduldig en terughoudend op de extreme acties van de VS. Het land lijkt eerst te willen afwachten of de riskante strategie van de VS slaagt of mislukt voordat het zelf met krachtiger beleidsmaatregelen op het wereldtoneel verschijnt. Een belangrijke vraag daarbij is of China bereid is de valuta sterker te laten worden tegenover de Amerikaanse dollar, meer in lijn met andere grote valuta’s. Dit zou namelijk de koopkracht van Chinese consumenten verder stimuleren. Zou USD/CNH dit jaar daardoor terug kunnen keren naar 7,00 of zelfs lager?